Als bij ons de zon hoog aan de hemel staat en we ons klaarmaken om te lunchen, liggen de inwoners van Nieuw-Zeeland op één oor. Het is nooit overal tegelijk licht of donker. Daarom maken wij op aarde gebruik van tijdzones. Hoe, wat, waar, waarom? Zoover legt het je uit.

Al duizenden jaren terug bepaalden mensen de tijd aan de hand van de zon. Een zonnewijzer duidde de juiste tijd aan. In een heel gebied hield men dezelfde tijd. Een wereldwijde standaard was toen nog niet nodig, want mensen reisden vanwege de afstanden niet veel. Toen in de negentiende eeuw reizen een stuk makkelijker werd en men door telefonie contact kon hebben met de rest van de wereld, werden tijdzones noodzaak.

Tijdzones

Aan het einde van de negentiende eeuw werd afgesproken om de aarde op te delen in 24 zones. Dat gebeurde met behulp van meridianen; denkbeeldige lijnen over de aarde van noord naar zuid. Elke tijdzone is vijftien graden breed. In de praktijk zijn de tijdzones geen strakke lijnen over de aarde. Door politieke en praktische redenen lopen de meridianen soms over landsgrenzen. Elke zone staat voor een uur en het ‘startpunt’, de nulmeridiaan, ligt in de het stadsdeel Greenwich in Londen. Voor Nederland gebruiken wij Greenwich Mean Time +1. Het is in Nederland een uur later dan in Londen.

Sommige landen hanteren halve uren afwijking van de UTC (sinds 1972 de standaardtijd die gebaseerd is op een atoomklok). Omdat ook niet alle zones recht over de aarde lopen, blijken er in de praktijk veertig verschillende tijdzones te zijn.

Drie dagen tegelijk op aarde

Elke dag op aarde begint officieel op de Line-eilanden in Kiribati, een eilandengroep in de Grote Oceaan. Het is daar dertien uur eerder dan in Nederland. De dag begint zesentwintig uur later pas op de Amerikaanse onbewoonde eilanden Howland en Baker. Het grappige is dat er elke dag tussen 11.00 uur en 13.00 uur Nederlandse tijd drie verschillende data in gebruik zijn op aarde. In Nederland is het bijvoorbeeld 11.30 uur, in Kiribati 23.30 uur de vorige dag en in Howland 00.30 uur de volgende dag.

Jetlag

Een jetlag is geen pretje. Toch heeft bijna iedereen die graag en ver op vakantie gaat er vroeg of laat mee te maken. Een jetlag is een tijdelijke slaapstoornis die optreedt omdat je reist door meerdere tijdzones. Je dag is ineens extra kort of je krijgt juist een paar uur cadeau. Je biologische klok is van slag met als gevolg dat jij wakker ligt terwijl je wilt slapen of moe bent terwijl het nog geen bedtijd is. Ja, ook dat hoort bij de verschillende tijdzones.

Zomertijd en wintertijd

Elk half jaar moeten we er weer aan geloven: de klok een uur vooruit of achteruit zetten. In maart zetten we in Nederland de klok vooruit om over te schakelen op de zomertijd. In oktober zetten we de klok achteruit om over te schakelen op de wintertijd. Een handig ezelsbruggetje: in het voorjaar gaat de klok vooruit en in het najaar gaat de klok achteruit. Wist je dat de datum om over te schakelen op zomer- of wintertijd niet overal gelijk is? Australië doet bijvoorbeeld ook aan zomer- en wintertijd, maar in plaats van op de laatste zondag in maart verzetten zij de klok op de eerste zondag in april.

Energiebesparing is de grootste reden van de zomer- en wintertijd. Als het aan de Europese Unie ligt, stopt het halfjaarlijks verzetten van de klok. Het Nederlandse kabinet is er nog niet over uit of dit een goed idee is. Voorlopig verzetten wij elk half jaar braaf ons klokje, net als ongeveer zeventig andere landen op de wereld.