Begin mei werd bekendgemaakt dat het wrak van de HMS Endeavour, het schip van de beroemde ontdekkingsreiziger James Cook, mogelijk gevonden is op de bodem van de haven van Newport, een stad in de Amerikaanse staat Rhode Island. Met dit schip voer de legendarische Cook als eerste Europeaan ooit langs de oostkust van Australië. Een belangrijke en interessante vondst dus, omdat de Endeavour een grote rol heeft gespeeld bij het in kaart brengen van de wereld zoals wij die nu kennen.

James Cook was een Britse zeevaarder, ontdekkingsreiziger en cartograaf. Hij durfde datgene te doen waar maar weinig mensen de moed voor hadden: drie keer voer hij uit om een deel van de aardbol te ontdekken waar nog nooit iemand uit Europa was geweest. Niemand wist wat hij kon verwachten van die voor Europeanen nog onbekende delen van de wereld. Wilde verhalen over verre volksstammen en kannibalisme deden de ronde. Wat zou hij in die verre oorden aantreffen tijdens zijn reizen?

De reizen van James Cook

James Cook bracht het merendeel van zijn leven door op zee. Hij had een echte passie voor het schippersvak, en misschien is dat wel de reden dat hij tegenwoordig bekend staat als één van de grootste ontdekkingsreizigers uit de geschiedenis.

Levensloop

James Cook werd geboren in Yorkshire, Engeland in 1728, en kwam na een tijd op de boerderij van zijn vader en in een kruidenierswinkel te hebben gewerkt als jonge man in dienst als scheepsjongen. In het begin bleef hij dicht bij huis en vaarde hij mee op een kolenschip door de binnenlandse wateren van Engeland. Tijdens deze vaarten begon een opleiding waarin hij zich verdiepte in algebra, geometrie, astronomie en andere vaardigheden die hij later goed zou kunnen gebruiken tijdens zijn jaren als kapitein van zijn eigen schip.

Na drie jaar in opleiding te zijn geweest op dit kolenschip voer James Cook mee tijdens handelsreizen naar de Oostzee. Hij begon zich al snel op te werken binnen de koopvaardijvloot, en in 1755 werd hem de positie van bevelvoerder over een schip aangeboden. Hij sloeg dit aanbod af, en in plaats daarvan ging hij bij de Royal Navy, de Engelse militaire vloot. Het feit dat hij dan weer helemaal overnieuw zou moeten beginnen als scheepsjongen maakte hem niet uit. Hij dacht dat hij binnen de Royal Navy sneller carrière zou kunnen maken.

Tijdens zijn dienstjaren bij de Royal Navy bleek hij al snel erg goed te zijn in navigeren. Ook voor cartografie, de kunst van het maken van kaarten, bleek hij talent te hebben, en dus kreeg hij al snel gelijk in zijn keuze. Binnen twee jaar kreeg hij het bevel over één van de koninklijke schepen van de vloot. Hij vocht onder andere tijdens de Zevenjarige Oorlog, en hij was de eerste cartograaf ter wereld die erin slaagde een grootschalige en gedetailleerde kaart van de kust van het grote Canadese eiland Newfoundland maakte. Die kaart werd ruim tweehonderd jaar gebruikt – tot ver in de twintigste eeuw.

Eerste reis: De Stille Oceaan

In 1766 kreeg James Cook van de admiraliteit het aanbod om een wetenschappelijke reis naar de Stille Oceaan te maken. Als ontdekkingsreiziger in hart en nieren greep hij dit aanbod met beide handen aan. Het doel van de reis was het observeren van de Venusovergang, waarbij de planeet Venus voor de zon langs schuift. Deze zou in 1769 plaatsvinden, en door dit fenomeen vanaf verschillende plaatsen op de wereld te bekijken, hoopten wetenschappers de afstand tussen de zon en de aarde te kunnen meten. Dus zeilde Cook in 1968 af voor zijn eerste verre reis, die ruim drie jaar zou duren, met een schip van ruim 32 meter lang, de HMS Endeavour genaamd. Hij zeilde via Kaap Hoorn langs Zuid-Amerika en meerde uiteindelijk in april 1769 aan op Tahiti, waar hij deze Venusovergang waarnam.

Maar wat niet iedereen wist, was dat James Cook van de admiraliteit een verzegelde brief mee had gekregen, met daarin nog een andere, geheime doelstelling voor de reis. Hij kreeg namelijk de opdracht om op zoek te gaan naar Terra Australis Incognita, oftewel het ‘Onbekende Zuidland’, een werelddeel waarvan men toen dacht dat het ergens in de Stille Oceaan lag en nog niet ontdekt was. De admiraliteit wilde niet dat rivaliserende vloten uit andere landen van deze expeditie op de hoogte zouden zijn, dus werd de Venusovergang als een soort van camouflage gebruikt. Cook zelf had zo zijn twijfels over het bestaan van het continent, maar hij greep de mogelijkheid graag aan om naar een plek te varen waar nog nooit iemand was geweest.

En zo reisde Cook vanaf Tahiti door naar Nieuw-Zeeland. Zijn expeditie was pas de tweede vanuit Europa die erin slaagde om dit land te bereiken; Abel Tasman was bijna honderd jaar eerder de eerste geweest. Cook maakte een kaart van de hele kustlijn, die maar een paar kleine foutjes bevatte. Daarna wilde hij eigenlijk via dezelfde route weer naar huis terugkeren, maar de weersomstandigheden lieten een terugvaart via Kaap Hoorn helaas niet toe. Daarom werd besloten de andere kant op te sturen, en zo werd James Cook de eerste Europese schipper die langs de oostkust van Australië wist te varen. Hij was de eerste die daar de inheemse bevolkingsgroepen observeerde langs de kustlijn.

Bijna ging het mis: het schip kwam vast te zitten op het Great Barrier Reef, en kon maar net op tijd wegkomen. De Endeavour moest een zeven weken durende reparatie ondergaan voordat het weer verder kon varen. Uiteindelijk keerden James Cook en zijn mannen via Batavia (het huidige Jakarta) en Kaap de Goede Hoop weer terug naar Engeland, waar hij in 1771 weer aanmeerde.

Tweede reis: Terra Australis

Na die eerste ontdekkingsreis was James Cook er eigenlijk al van overtuigd dat het mysterieuze Terra Australis niet bestond. Tijdens zijn eerste reis was hij rond Nieuw-Zeeland gevaren, en had zo al bewezen dat dat land in ieder geval niet aan dit mysterieuze continent vastzat. Toch wilde de Royal Society, de Britse academie voor de wetenschappen, hem er graag nog een keer op uit sturen om rond de wereld te varen en uit te zoeken of Terra Australis niet nog verder in het zuiden lag, zoals in het algemeen werd aangenomen. Deze keer trok Cook er met twee schepen op uit: de Resolution en de Adventure, waarvan hij zelf meevoer op de eerste.

Een jaar nadat hij was teruggekeerd in Engeland voer James Cook uit voor zijn tweede expeditie, op 13 juli 1772, richting de Zuidpool. Via Madeira en de Kaapverdische Eilanden zeilde hij naar Kaap de Goede Hoop, waar hij en zijn mannen in oktober in goede gezondheid aankwamen. Scheurbuik kwam niet voor tijdens de expedities van Cook, omdat hij erop stond dat zijn bemanningsleden een gezond dieet vol vitaminen aanhielden en zich regelmatig wasten. Vanaf Zuid-Afrika voeren ze steeds verder zuidwaarts, en in februari 1773 raakten de schepen van elkaar gescheiden door de dikke, ijzige mist die ze moesten doorploeteren. In mei kwamen ze weer samen in Nieuw-Zeeland.

En zo beleefde hij nog een primeur: zijn expeditie was de eerste die erin slaagde de Zuidpoolcirkel te bereiken. Hoewel Cook maar enkele kilometers van het huidige Antarctica verwijderd was, zag hij geen land liggen, en voer hij richting Tahiti om zijn schip opnieuw van proviand te voorzien. Na een bezoek aan Tonga raakten de schepen elkaar in oktober voor de tweede keer kwijt, deze keer doordat ze elkaar tijdens een storm uit het oog verloren. De Adventurer zette zijn zeilen huiswaarts, maar Cook besloot de Zuidpoolcirkel nog verder te verkennen, totdat hij door het ijs écht niet meer verder kon.

En dus begon de reis naar huis, en moest jammer genoeg de conclusie worden getrokken dat Terra Australis dan toch echt niet bestond. Zo kwam er een einde aan de mythe van dat mysterieuze continent. Bij zijn thuiskomst, op 30 juli 1775, werd Cook bevorderd tot kapitein, en werd hem een plaats in het Greenwich Hospital aangeboden, een huis waar gepensioneerde schippers woonden. Maar toch kon James Cook niet wegblijven van de zee.

Derde reis: Noordwestelijke Doorvaart

En dus vertrok James Cook in 1776 voor de laatste keer vanuit Engeland. De Resolution was hem tijdens zijn vorige vaart zo goed bevallen dat hij dit schip nog een keer mee wilde nemen. Daarnaast voer ook de Discovery met de expeditie mee. Naar het publiek toe werd de indruk gewekt dat de reis bedoeld was om Mai, een jonge man die tijdens de tweede reis met de Adventurer mee naar Engeland was gekomen, terug naar Ra’iātea te brengen, waar hij vandaan kwam. Maar net zoals tijdens de eerste expeditie had de admiraliteit stiekem een ander plan. Zij wilde namelijk dat Cook op zoek zou gaan naar de Noordwestelijke Doorvaart. Dit is een vaarroute tussen de Atlantische en de Grote Oceaan, die dwars door de pooleilanden van Canada loopt.

Op 12 juli 1776 vertrok James Cook met de Resolution. De Discovery was vertraagd, maar volgde uiteindelijk op 1 augustus. Zoals afgesproken werd eerst koers gezet naar Ra’iātea, om Mai terug te brengen naar zijn thuis in Frans-Polynesië. De route naar Kaapstad was een makkie, en onderweg werd één keer gestopt, op Tenerife, om de voedselvoorraad weer aan te vullen. Beide schepen hadden onderweg behoorlijk gelekt, dus in Zuid-Afrika werden de nodige reparaties uitgevoerd voordat de expeditie verder kon varen. In het huidige Tasmanië maakten ze kennis met de inheemse bevolking, en in Tonga brachten ze twee maanden door om nogmaals het voedsel aan te vullen. Uiteindelijk kwam Cook op 12 augustus in Frans-Polynesië aan, en kon Mai eindelijk zijn thuisland weer begroeten.

Maar voor Cook begon toen de expeditie natuurlijk pas echt. Op 18 januari 1778 werd James Cook de eerste Europeaan die de eilanden van Hawaii bezocht. Daarna ging hij verder met het verkennen van de westelijke kust van Noord-Amerika. Hij meerde aan bij Yuquot, een kleine nederzetting vlakbij Vancouvereiland, en maakte daar kennis met de Nuu-chah-nulth, één van de first nations van Canada, waarmee ruilhandel werd gedreven. Uiteindelijk verkende Cook de kust helemaal tot aan de Beringstraat. Tijdens deze expeditie bracht hij het grootste deel van de Noord-Amerikaanse westkust in kaart, en legde hij als eerste vast hoe enorm Alaska precies was.

Maar helaas moest Cook het bij de Beringstraat opgeven; hoe vaak hij het ook probeerde, het lukte hem niet er doorheen te varen. Dus keerden de schepen weer terug naar de eilanden van Hawaii, of de Sandwich Islands, zoals deze eilandengroep toen bekend stond. Cook had ze namelijk vernoemd naar de Earl of Sandwich, de First Lord van de admiraliteit. Na acht weken rond deze eilanden te hebben gevaren meerde Cook uiteindelijk aan op Hawaii, het grootste eiland. Hij werd er met open armen ontvangen. Omdat hij tijdens Makahiki, het oogst- en nieuwjaarsfestival, op Hawaii aankwam, wordt wel eens beweerd dat sommige Hawaiianen dachten dat hij een incarnatie van hun god Lono was. Dit is nooit bewezen, maar dat Cook warm werd onthaald is zeker.

Uiteindelijk zette James Cook weer koers naar het noorden om verder te zoeken naar die Noordwestelijke Doorvaart. Helaas liep het anders af: de voormast van de Resolution brak kort na vertrek af, en noodgedwongen keerde het schip terug naar Hawaii. Daar werden Cook en zijn bemannen echter niet zo hartelijk verwelkomd als de eerste keer. Makahiki was inmiddels voorbij, en het seizoen van Kūkaʻilimoku, de oorlogsgod, was net aangebroken. Al snel kwam de relatie tussen Cook en de inwoners van Hawaii onder grote spanningen te staan. Uiteindelijk werd één van de twee reddingsboten van Cook en zijn mannen gestolen. Cook probeerde daarop de aliʻi nui, de koning van Hawaii, Kalaniʻōpuʻu, gevangen te nemen, om zo de Hawaiianen te dwingen de boot terug te geven. Maar terwijl Cook de aliʻi nui naar zijn boot toe leidde, kregen de Hawaiianen door wat er gaande was. Cook en zijn mannen werden verdreven naar het strand, waar James Cook en vier van zijn bemanningsleden werden gedood.

De nalatenschap van James Cook

De reizen van James Cook hebben ontzettend veel bijgedragen aan de kennis die we nu hebben van de landen in de Stille Oceaan. Cook was de eerste Europeaan die het ooit voor elkaar kreeg Hawaii te bereiken, en dat is slechts één van de vele primeurs die hij tijdens zijn twaalf jaar op zee meemaakte. De kaarten die hij maakte, onder andere van de westelijke kust van Noord-Amerika en van Newfoundland, werden tot ver in de twintigste eeuw gebruikt, zo nauwkeurig klopten ze.

Ook kreeg Cook het tijdens zijn eerste reis voor elkaar de wereld rond te varen zonder ook maar één bemanningslid te verliezen aan scheurbuik; in die tijd een uitzonderlijke prestatie. Hij schreef later uitgebreid over de manieren waarop hij dat voor elkaar had gekregen. Voor zijn bevindingen kreeg hij van de Britse academie voor de wetenschappen een prestigieuze medaille. Ook nam hij tijdens zijn reizen wetenschappers en botanisten mee, die verschillende dier- en plantensoorten voor het eerst waarnamen en vastlegden. En dat zijn slechts een paar voorbeelden die aantonen hoe groot Cook’s nalatenschap was, en wat voor invloed hij heeft gehad op de manier waarop we vandaag de dag de wereld nog steeds zien.

James Cook was een legendarische ontdekkingsreiziger, die ontzettend veel heeft betekend voor onze kennis van de wereld. De vondst van de Endeavour is dus erg belangrijk, omdat dit schip een grote rol heeft gespeeld in de geschiedenis.

Welke van de reizen van James Cook vind jij het interessantst? 

Deel het in de comments!